چه عواملی احتمال ابتلا به آلزایمر را افزایش می‌دهند؟

بیماری آلزایمر شایع‌ترین نوع دمانس (اختلال شناخت و حافظه) با شروع تدریجی و پیشرفت مداوم است که به مرور حافظه و توانایی‌های ذهنی دیگر مانند تفکر، استدلال و قضاوت فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و فرد را در انجام وظایف روزانه زندگی با مشکل مواجه می‌کند.

مشخصه‌های زندگی هر فرد مانند سبک زندگی، محیط زیست و ژنتیک می‌توانند عوامل خطر ابتلا به دمانس را افزایش دهند. از طرف دیگر نیز نبود این خطرات موجب نمی‌شود تا فرد از ابتلا ایمن بماند. عوامل خطر خود به خود علت بیماری نیستند، بلکه عوامل خطر احتمال ابتلا را بالا می‌برند ولی ممکن است ابتلا رخ ندهد. بعضی از عوامل خطر مانند مصرف دخانیات و فشار خون را می‌توان تغییر داد، اما بعضی دیگر مانند سن یا ژنتیک به هیچ وجه تغییر نمی‌کنند.

سبک زندگی سالم می‌تواند خطر ابتلا به دمانس را کاهش دهد. تخمین زده می‌شود که نیمی از موارد دمانس در جهان حاصل ۹ عامل اصلی قابل تغییر شامل ناشنوایی، فشارخون بالا، چاقی، مصرف دخانیات، افسردگی، عدم تحرک جسمی، انزوا، بیماری قند و کم سوادی است.

عوامل خطر تغییر پذیر برای دمانس و بیماری‌های قلبی و عروقی مشترک و شامل موارد زیر است:

_ فشار خون بالا

افرادی که در میانسالی به فشار خون بالا مبتلا می‌شوند احتمالا بیش از افرادی که فشارخون طبیعی دارند به دمانس مبتلا می‌شوند؛ زیرا فشارخون بالا بر قلب، عروق و گردش خون اثرات مخرب دارد. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که با ورزش و تغذیه سالم می‌توان فشارخون را کاهش داد، ولی اگر موثر واقع نشود آن وقت باید از دارو استفاده کرد.

_ مصرف دخانیات

شواهد نشان می‌دهد که این عادت ۴۵ درصد خطر ابتلا به دمانس را در بین افراد سیگاری در مقایسه با افراد غیرسیگاری افزایش می‌دهد. برای ترک عادت هیچ گاه دیر نیست. با این تصمیم خطر ابتلا به دمانس کاهش می‌یابد.

_ بیماری دیابت

در میانسالی، افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ در معرض افزایش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر، دمانس عروقی و اختلالات شناختی قرار دارند. به طور متوسط، در مقایسه با کسانی که به بیماری دیابت مبتلا نیستند، خطر ابتلا به دمانس در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، دو برابر گروه اول است. مدیریت سطح گلوکز خون، می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی و دمانس را کاهش دهد.

_ سطح چربی خون بالا

در میانسالی افراد با سطح چربی‌خون بالا در مقایسه با افراد با سطح چربی خون طبیعی بیشتر در معرض خطر ابتلا به دمانس قرار دارند. سطح چربی‌خون بالا خطر ابتلا به فشارخون و دیابت را نیز افزایش می‌دهد. با تغذیه سالم و دارو می‌توان سطح چربی خون را کنترل کرد.

_ چاقی و عدم تحرک جسمی

هر دو خطر ابتلا به بیماری‌های قند و فشارخون را تشدید می‌کنند و در میانسالی چاقی خطر ابتلا به دمانس را افزایش می‌دهد. ورزش منظم خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، دیابت و دمانس را کاهش می‌دهد. برای پیشگیری، ورزش‌های هوازی و حرکاتی که ضربان قلب را به طور موقت بالا می‌برند مانند شنا، دویدن، دوچرخه سواری و یا دوچرخه ثابت توصیه می‌شود.

_ تغذیه نامطلوب

تغذیه ناسالم شامل چربی اشباع شده، شکر و نمک است و خطر ابتلا به بیماری‌های بسیاری مانند دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی و عروقی و دمانس را تشدید می‌کند. تغذیه‌ای که دارای گوشت قرمز، شکر، لبنیات به مقدار کم و میوه، سبزیجات، غلات کامل، مغزهای مختلف، روغن زیتون و ماهی به حد وفور باشد، توصیه می‌شود.

البته الکل، کم سوادی، افسردگی، ضربه سر، ناشنوایی، دوری از اجتماع، سکونت درنزدیکی خیابان‌های پر رفت و آمد، سن، جنسیت و ژنتیک از دیگر عوامل خطر تغییر پذیر برای جلوگیری از ابتلا به آلزایمر است.

خطر ابتلا به دمانس در افرادی که تحصیلات متوسطه را تکمیل نکرده‌اند، شایع‌تر است. گفته می‌شود افرادی که از تحصیلات بالاتر برخوردار هستند، حجم شناختی بیشتری را ذخیره کرده‌اند. این باور بر این اساس است که افراد تحصیل کرده در طول زندگی از مغز خود مرتب استفاده می‌کنند و شاید از این طریق سلول‌های مغز در مقابل تخریب دمانس محافظت شوند. با فراگیری مطالب جدید به صورت مداوم در طول زندگی و ایجاد چالش برای مغز مانند فراگیری یک زبان یا گذراندن دوره‌های مختلف می‌توان فعالیت‌های مغز را گسترش داد و ذخیره شناختی ایجاد کرد.

افرادی که در میانسالی یا دیرتر به افسردگی مبتلا می‌شوند، احتمال دارد به دمانس مبتلا شوند؛ ولی هنوز رابطه بین افسردگی و دمانس مشخص نیست. بسیاری از پژوهشگران بر این باور هستند که افسردگی یکی از عوامل خطر دمانس است؛ در حالی که بعضی‌ها معتقدند افسردگی نشانه زود هنگام بیماری یا هر دو با هم است.

در افرادی که ضربه سر شدید یا مکرر تجربه می‌کنند خطر ابتلا به دمانس افزایش می‌یابد. احتمال دارد آسیب‌های مغزی سبب واکنش‌هایی در مغز شود و روند آن به دمانس ختم شود. ورزشکاران رشته‌هایی چون بوکس، فوتبال آمریکایی، هاکی و فوتبال به دلیل ضربه‌های مکرر به مغز در معرض خطر هستند. استفاده از کلاه ایمنی برای ورزش‌هایی چون اسکیت، اسنوبرد، اسکی و دوچرخه سواری توصیه می‌شود.

افتادن، یکی از علل ضربه‌ به مغز بویژه در سالمندان است. جهت کاهش خطر افتادن در خانه، رعایت عدم استفاده از وسایلی که می‌تواند باعث زمین خوردن شود، ضروری است. اتاق‌های خواب باید با نور کافی تجهیز شوند و در داخل و خارج منزل نرده نصب شود و… تا سالمند در ایمن‌ترین شرایط زندگی کند.

کم شدن شنوایی، خطر کاهش قوای شناختی و ابتلا به دمانس را افزایش می‌دهد. هنوز به درستی از چگونگی تاثیر این فرایند بر کاهش شناخت اطلاعی در دست نیست؛ ولی کم شنوایی، فرد را به انزوا می‌کشاند، استقلال را از دست می‌دهد و فعالیت‌های روزمره دچار مشکل می‌شوند. با سنجش سالیانه شنوایی می‌توان از افت شنوایی پیشگیری کرد. گوش دادن به موسیقی یا صداهای بلند به طور مداوم به شنوایی آسیب می‌رساند. می‌توان از سمعک برای بهبود کیفیت شنوایی استفاده کرد.

انزوا می‌تواند خطر ابتلا به فشار خون، بیماری‌های قلبی و عروقی، افسردگی و دمانس را افزایش دهد. اگر احساس تنهایی می‌کنید به خاطر داشته باشید که فعالیت‌های دورهمی یا در اجتماع می‌تواند خطر ابتلا به دمانس را کاهش دهد یا پیشرفت آن را کندتر کند.

عوامل خطر تغییر ناپذیر

دمانس بخشی از روند سالمندی نیست، ولی سن یک عامل مهم به شمار می‌آید. هر چه سن بالا می‌رود، خطر هم بیشتر می‌شود. به عنوان مثال بعد از ۶۵ سال خطر ابتلا به بیماری آلزایمر هر ۵ سال تقریبا دو برابر می‌شود. حتی دمانس می‌تواند در افراد زیر سن ۶۵ سال نیز بروز کند. بعضی از افراد در سنین ۴۰ تا ۵۰ سال به دمانس مبتلا می‌شوند که به آن دمانس زود هنگام می‌گویند.

زنان بیش از مردان در خطر ابتلا به بیماری آلزایمر قرار دارند. هنوز دلایل آن مشخص نیست ولی عواملی چون عمر طولانی‌تر از مردان، تغییرات سطح هورمون‌ها در طول زندگی و ضعف قوای جسمانی و دیگر مشکلات سلامتی می‌توانند در این امر نقش داشته باشند. خطر ابتلای مردان و زنان به دیگر دمانس‌ها مانند “دمانس گیجگاهی” نیز یکسان است.

هنوز مطالعات، نقش ژن‌ها را در بروز دمانس روشن نکرده است. پژوهشگران بیش از ۲۰ ژن را که می‌توانند خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش دهند، شناسایی کرده‌اند. سه ژن PS۱، PS۲ و APP مستقیما در ایجاد بیماری آلزایمر نقش اساسی دارند. اگر در فردی تغییری در هر یک از این ژن‌ها رخ دهد، به طور یقین قبل از سن ۶۵ سالگی به بیماری آلزایمر از نوع ژنتیکی مبتلا خواهد شد. چنانچه والدی یکی از این ژن ها را دارا باشد احتمالا فرزندان ۵۰ درصد بیماری را به ارث می‌برند. بیماری آلزایمر از نوع ژنتیکی بسیار نادر است و 2 تا 5 درصد از موارد بیماری آلزایمر را تشکیل می‌دهد. ۱۷ ژن دیگر مرتبط به بیماری آلزایمر را ژن‌های عوامل خطر می‌نامند به این معنا که این ژن‌ها خطر ابتلا را افزایش می‌دهند ولی ابتلا به بیماری حتمی نیست.

بنابر اعلام انجمن آلزایمر ایران، دیگر مشکلات سلامتی که می‌توانند خطر ابتلا به دمانس را افزایش دهند، بیماری‌هایی مانند پارکینسون، ام اس، بیماری‌های مزمن کلیوی و بیماری ایدز است. همچنین سندرم‌داون و دیگر معلولیت‌ها نیز احتمال خطر را بالا می‌برند.